صاحبان آداب، رسوم و خرده ‌فرهنگهای مختلف در خطه خراسان شمالی سفره پذیرایی از میهمانان نوروزی را در طبیعتی سرسبز با آب و هوایی معتدل گسترده‌ اند.

اكنون وجود معبد سنگی 'اسپاخو' موسوم به‌ آتشكده یا كلیسای اسپاخو منسوب به ‌دوره ساسانی، عمارت سردار 'مفخم' مربوط به ‌دوره قاجار، شهر باستانی 'بلقیس' در اسفراین، سنگ نگاره 'جربت' مربوط به‌ قبل از میلاد و 'قلعه جلال‌الدین' منسوب به دوره سلجوقی و یا به قولی مربوط به دوره اسماعیلی از آثار تاریخی معروف خراسان شمالی به شمار می رود.

با این وجود، كارشناسان قدیمی‌ترین اثر ثبت شده در این خطه را سنگ نگاره 'جربت' مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد در جاجرم و قدیمی‌ترین بنای ثبت شده موسوم به معبد اسپاخو را مربوط به دوره ساسانی و در مانه‌وسملقان ذكر می‌كنند.

از آثار تاریخی دیدنی شهر بجنورد مركز خراسان شمالی می‌توان به عمارت سردار مفخم شامل بیمارستان، تالار آیینه‌خانه و عمارت دارالحكومه نام برد.

به گفته كارشناسان میراث فرهنگی، عمارت سردار مفخم به‌ عنوان شاهكار هنری فرهنگی و تاریخی خراسان محسوب می‌شود.

عمارت مفخم در بجنورد و مقبره وی در تفرجگاه 'بش قارداش' به لحاظ نوع معماری، كاملترین آثار برجای مانده از دوران قاجار در این خطه است.

طرحهای به كار رفته در كاشیكاری و آینه‌كاری بنای مفخم مركب از اسلیمی، معقلی، خطهای گل و بته، نقوش انسانی و حیوانی و همچنین شكل‌های هندسی است.

شهر باستانی بلقیس كه كارشناسان بعد از ارگ بم آن را دومین بنای عظیم گلی ایران می‌دانند از دیگر آثار تاریخی خراسان شمالی است كه در فاصله سه كیلومتری ابتدای جاده اسفراین به سبزوار قرار دارد.

قدمت این شهر به روایتی مربوط به دوران پیش از اسلام و به روایتی دیگر مربوط به دوران صفویه است.

این بنای گلی تاریخی از دو قسمت شهر و ارگ تشكیل شده كه ارگ آن به‌ مساحت ‎ 48هزار و ‎ 600متر مربع، ‎ 36متر طول و ‎ 135متر عرض دارد و در مركز شهر بلقیس قرار دارد.

ارتفاع دیوارهای ارگ این شهر ‎6 تا ‎ 9متر و مصالح به‌كار رفته در بنای شهر 'خشت' و 'گل‌چینه' است.

شهر تاریخی بلقیس در مجموع ‎ 29برج به بلنداهای مختلف دارد كه دروازه ورودی قلعه آن در گوشه شمال شرقی بنا شده است.

عرض دیوارهای این ارگ در برخی نقاط تا پنج‌متر می‌رسد كه بنا به قولی عبور سواره‌ نظام از روی این دیواره‌ها صورت می‌گرفته است.

معبد سنگی و باستانی موسوم به كلیسا یا آتشكده اسپاخو دیگر اثر تاریخی مشهور در خراسان شمالی در شهرستان مانه ‌و سملقان قرار دارد.

این بنا در كیلومتر ‎ 115مسیر جاده بجنورد - گلستان و ‎ 65كیلومتری غرب شهر آشخانه مركز مانه ‌و سملقان بر روی تپه‌ای مرتفع، در دامنه جنگل‌های كاج و سرو در كنار دهكده اسپاخو بنا شده است.

در وجه تسمیه دهكده 'اسپاخو' گفته می‌شود واژه 'هسپ و اسپ' كه نامی كهن و پهلوی است به مرور زمان دچار تغییر و تبدیل به 'اسب' شده و طبق شواهد احتمالا این منطقه از خراسان شمالی در گذشته محل پرورش اسب بوده كه نام 'اسپاخو' نیز برگرفته از آن است.

بنای سنگی اسپاخو در حقیقت پابرجاترین اثر باستانی سده‌های قبل از اسلام در خراسان پهناور است كه از نگاه تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارد.

معماری این بنا الگو گرفته از پای فیل، مشهور به 'پافیلی' است كه از پابرجاترین نوع معماری محسوب می‌شود.

طرح این بنا تركیبی از یك ایوان با پلان چهارگوش، تالار و یك اتاق چهارگوش در قسمت شرقی است كه ایوان آن به وسیله دهلیز به اتاق قسمت شرق ایوان مرتبط است.

پوشش سقف اتاق به صورت گنبدی از نوع پوشش‌های نیمكره‌ای و قابل مقایسه با گنبد چهار طاق‌های ساسانی است.

با توجه به خصوصیات معماری و كاربرد مصالح به ویژه استفاده از سنگ، تیر و شیوه طاقسازی و قوسهای طاقها و موارد دیگر این بنا نظیر كارهای معماری مربوط به دوران اوایل ساسانی و حداكثر اوایل اسلام تا عصر 'آل‌بویه' است.

در اطراف این بنا و دهكده اسپاخو بر روی تپه‌های مجاور قبرستانی وجود دارد كه از نظر وضع دفن و مقبره‌سازی با طرز تدفین مسلمانان تفاوت كلی داشته و قبرها به صورت خانوادگی است.

به‌عقیده كارشناسان این شواهد حاكی از آن است كه با وجود حضور زردتشتیان، اقوامی از این گروه با اعتقادات مذهبی خاص در این منطقه وسیع ساكن بوده و این بنای عظیم متعلق به آنها است.

با وجود این شواهد، در باور عوام و اهالی منطقه از این بنا به عنوان كلیسا یاد می‌شود اما هیچگونه دلیلی بر حضور مسیحیان در این منطقه وجود ندارد. از شكل دوار محراب، وجود آتشدان و باقی ماندن حفره‌هایی در سقف برای خروج دود برمی‌آید كه این بنا توسط زرتشتیان ساخته شده باشد.

بنای شگفت‌انگیز قلعه 'جلال‌الدین' در گرمه متعلق به دوره سلجوقی و یا به قولی متعلق به دوره اسماعیلی از دیگر جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی خراسان شمالی است.

این قلعه با پلان شش ضلعی و شش برج مدور، كاربرد نظامی و دفاعی داشته و بر روی تپه‌ای در حد فاصل دو منطقه شهری گرمه و جاجرم بنا شده است. بنای تاریخی 'چهارتاقی' مربوط به دوره تیموری متعلق به یكی از سرداران گوركانی از دیگر آثار معروف تاریخی خراسان شمالی است كه در شمال شرقی شیروان قرار دارد.

آثار ثبت شده استان در فهرست آثار ملی كشور 511 اثر است كه از این تعداد 469 آثار تاریخی، 24 آثار طبیعی و 18 اثر معنوی است.

در خراسان شمالی حدود یكهزار و 250 اثر و بنای تاریخی شناسایی شده وجود دارد.

***خراسان شمالی و ییلاقات بی شمار

خراسان شمالی واقع در شمال شرق كشور دارای بوستانها و ییلاق هایی زیبایی است كه با آغاز فصل بهار در انتظار مسافران نوروزی است.

بوستان 'بش‌قارداش' ییلاقی بی‌نظیر كه باغ ایرانی و فضای سبز زیبای آن كه بر كوهی تكیه كرده است و چند استخر زیبا كه آب را در لابه لای این بوستان زیبا به گردش درآورده‌اند از دیدنی‌های خراسان شمالی است.

'باباامان' دیگر بوستان و تفرجگاه ییلاقی است كه در مجاورت جاده اصلی بجنورد - مشهد قرار دارد و زیبایی‌های آن پای هر مسافری را هنگام عبور از این مسیر سست می‌كند.

این بوستان، تفریحگاهی خوش آب و هوا برای زایران حرم امام رضا (ع) است كه به روایتی یكی از زیباترین پاركهای طبیعی ایران به شمار می رود و استخرهای طبقه‌ای و پلكانی آن رهگذران را وسوسه می‌كند تا لحظاتی كنارش نشسته و خستگی سفر را از خود دور كنند.

نقاط دیدنی و تفریحی خراسان شمالی متنوع و زیباست كه انسان در انتخاب آن می‌ماند كه در گذر این سفر به گنجینه سبز سراغ كدام یك را بگیرد و كجا برود.

شهرستان های مذهبی گرمه و جاجرم در حاشیه كویر مركزی، به عنوان زادگاه علما و اندیشمندان بزرگ این دیار، یكی از متفاوت‌ترین اقلیم و جغرافیای طبیعی را در خود دارد.

این شهرستان از جنوب، جنوب غربی و شرق به مناطق كویری و فقیر از نظر پوشش گیاهی منتهی می‌شود اما در ناحیه شمال مناطق جنگلی و سرسبزترین مراتع استان را در خود جای داده است.

پوشش گیاهی بی‌نظیر، این منطقه را به یكی از معدود زیستگاههای یوزپلنگ آسیایی، از گونه‌های كمیاب جانوری كشور تبدیل كرده است.

قلعه‌سنگی 'جلال‌الدین' در حدفاصل دو نقطه شهری گرمه و جاجرم مركز این دو شهرستان، كانون وحدت و پیوستگی تاریخی این دو شهر است و از دیرباز چونان سربازی از پیوند این دو منطقه حراست كرده است.

وجود مشاهیر و علمایی همچون 'بدرالدین جاجرمی' و 'خواجه مهزیار' نشان از قدمت و غنای فرهنگی این منطقه دارد.

غار گنج‌كوه شوقان، پل ابریشم، سردابهای دشت، كوه بهار جاجرم، دره سرسبز دربند، منطقه حفاظت شده میاندشت، یخچال طبیعی 'موری' سنخواست، سنگ نگاره جربت، قلعه جعفرآباد، بقه امامزداه زین‌العابدین سنخواست، مسجد جامع 'ایور' و مسجد جامع 'درق' از اماكن دیدنی كهن این شهرستانها به شمار می رود.

شهرستان اسفراین، شهری با قلعه‌ها و تپه‌های باستانی بسیار كه شاخص‌ترین آن شهر تاریخی 'بلقیس' است.

اسفراین شهر هزارچشمه كه بهارش دل‌انگیز و پاییزش رویایی است، شكوفه‌های بهاری اسفراین شاید تنها درختان دره ییلاقی 'رویین' معنای واقعی خودش را پیدا می‌كند.

اما باید پذیرفت كه حرف نخست اسفراین كشتی باچوخه است و مهم‌ترین روز آن شهر چهاردهم فروردین باشد، روزی كه یلان و پهلوانان چوخه‌پوش گود 'زینل‌خان' را آوردگاه رزم‌آفرینی خود می‌كنند و بیش از ‎ 50هزار نفر تماشاگر مشتاق از نقاط دور و نزدیك این آیین سنتی را به تماشا می‌نشیند.

اما شیروان شهرستانی دیگر در خطه خراسان شمالی است كه با تپه‌های مربوط به چهار تا پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح، سكونت گاه اولیه اقوام پارت محسوب می شود.

شهری لمیده در دره رود اترك و در حدفاصل كوههای كپه‌داغ و آلاداغ، شیروان را از فراز شیركوه كه نگاه كنی شهری می‌بینی زنده، استوار و پویا كه ‌میادین متعدد آن جلوه‌ای خاص به شهر بخشیده است.

آب و هوا و موقعیت جغرافیایی، شیروان را صاحب غارها و ییلاق‌های دیدنی بسیار كرده كه ییلاق 'اوغاز' در ‎ 40كیلومتری شمال شرق آن یكی از آنهاست كه چشمه معروف 'بكان' زایرین و مسافران بسیاری را به سمت خود می‌كشاند.

مانه‌ و سملقان شهرستان دیگر خراسان شمالی دارای آثار باستانی بیشمار از هزاره پنجم قبل از میلاد و به سرزمین شگفتی‌ها معروف است.

جاذبه‌های توریستی فراوانی در این منطقه یافت می‌شود كه از آن جمله می توان به آبشار زیبای 'بیار'، جنگل 'دركش' تنها جنگل 'بلوط ' شرق كشور، چشمه آب گرم 'مهمانك'، طبیعت زیبای 'سولگرد'، ارتفاعات 'كشانك'، غار كهنه گرم و بقعه امام زاده 'دلاور' اشاره كرد.

اما هر چه از دره‌های زیبای 'هاور' بگوییم كم گفته‌ایم، روستایی است با مردمانی ساده‌پوش كه هنوز زندگی ساده و صمیمت روستایی را فراموش نكرده‌اند.

دره‌های عمیق این روستا انسان را مجذوب خود می‌كند و شكاف‌های عمیق آن با پوشش گیاهی دست نخورده و بكر دارد كه مثل آن را كمتر می‌توان یافت و رود زلال و سرد هاور به سمت 'دركش' روان است چشم‌اندازی زیبایی دارد و از دیدن آن سیراب نمی‌شوی.

كردها مهمترین تركیب جمعیتی مانه‌وسملقان هستند كه از زمان صفویه و پس از كوچ اجباری آنان برای محافظت از مرزهای شرقی در برابر حمله ازبكها و كاستن از قدرت زیاد آنان به این منطقه كوچانده و ساكن شده‌اند.

فاروج شرقی‌ترین شهرستان خراسان شمالی است كه وجود تاكستانهای آن نشان از منطقه‌ای حاصل خیز دارد.

فاروج در مسیر اصلی ارتباطی خراسان شمالی به مشهدالرضا (ع) قرار دارد و مسافران و گردشگران زیادی را در طول سال به ویژه تعطیلات نوروز پذیرا است.

خشكبار رنگارنگ فاروجی هر مسافری را به وجد آورده و به او فرصت می‌دهد تا در اندك لحظه‌ای سوغات این شهر را كه عمدتا دلچسب خانواده‌هاست تهیه و به سفر خود ادامه دهد.

در سفر به فاروج سراغ دره سرسبز و توریستی' خسرویه' را باید گرفت و راهی آنجا شد كه چون تكه‌ای از بهشت، درختان سربه فلك كشیده رودخانه‌ای سرد و روان، دره‌ای نشسته در پای كوه 'شاه جهان' دارد.

روستای خسرویه به لحاظ تاریخی نیز اهمیت دارد، قلعه‌سنگی استوار بر فراز روستا با برج‌های بجای مانده از گذشته بر اهمیت این تفرجگاه افزوده است.

خراسان شمالی مهد اقوام و كانون وحدت فرهنگها و قومیتهای فارس، تات، ترك، كرد و بلوچ است.

***خراسان شمالی جزیره ای از صنایع دستی

حضور قومیتهای مختلف با فرهنگهای متنوع در خراسان شمالی و همنشینی جذاب و درخور تحسین آنان باعث شده تا تولیدات صنایع دستی و سوغات این خطه شهره جهانی شود.

در شهر بجنورد مركز خراسان شمالی با سوغات آبنیات كه معروف به شكر پنیر نیز است كام مسافران خود را شیرین كرده و هرگاه از این شهر نامی برده می‌شود.

آبنبات بجنورد یا شكرپنیر را از خمیر كش‌ داده شده شكر كه موجب سفید شدن رنگ آن می‌شود، تولید می‌كنند.

این خمیر را از قالب‌های مخصوص و در اندازه‌های دو سانتیمتر مكعبی عبور

می‌دهند و پس از خشك شدن در كمتر از یك ساعت در پاكتهای پلاستیكی نیم تا یك كیلوگرم بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌كنند.

خمیر آبنبات به مغز گردو، مغز پسته، هل، دارچین، پودر لیمو، كنجد و سایر

مواد مغذی و معطر نیز آغشته و آبنبات‌هایی به همین نام به بازار عرضه

می‌شود.

آبنبات بجنورد در استانهای مجاور خراسان شمالی و گلستان به ویژه خراسان رضوی بازار مصرف خوبی دارد.

سفره كردی، لباس های محلی، قالی، گلیم، چارق پشتی و قالیچه های مرغوب تركمنی، قره قوروت، كشك و انگور در بجنورد قالیچه و 'خرسگ'، جاجیم، نمد، پوستین، خشكبار و سیب بهاره در شیروان، چادر شب روئین، حوله دستی در اسفراین، كلاه كركی جاجرمی در جاجرم، جل و زیور آلات اسب اصیل تركمن و كشمش و آجیل از دیگر سوغات خراسان شمالی هستند.

كشك، قره قروت، ماست خشك و انواع خشكبار نظیر گردو و كشمش سوغات شهرستانهای فاروج، شیروان، مانه و سملقان، بجنورد، جاجرم و گرمه را تشكیل می دهد.

كشمش بیدانه كه از انگورهای مرغوب تولید می شود سوغات شهرستانهای شیروان و فاورج است و انگور كلاهداری كه تا عید نیز در سردخانه ماندگاری دارد شیرین و قرمز رنگ است و سوغات پرطرفدار شهرستان بجنورد است.

صنایع دستی خراسان شمالی به عنوان بخشی از جاذبه گردشگری این استان كه هر ساله مسافران زیادی را پذیرا است، جایگاه خاص خود را دارد.

تولیدات صنایع ‌دستی در این خطه با توجه به ‌زیست قومیت‌های مختلف كرد، ترك، تركمن، تات و فارس در استان از تنوع چشمگیری برخوردار است.

گلیم‌بافی، زیلوبافی، سفره كردی، پلاس، پاپوشهای سنتی، چارق دوزی، ساخت و سازهای سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباسهای محلی و نمدمالی از جمله صنایع دستی تولید شده در این استان است.

گلیم، نوعی فرش پرزدار است كه با درگیری تار و پود به یكدیگر ایجاد می شود و از جمله قدیمی ترین زیراندازها است كه محققان سابقه هفت هزار ساله برای آن تخمین می زنند.

الیاف استفاده شده در این زیرانداز عمدتا از نوع طبیعی بوده و بیشتر برای زیر انداز یا تزئین به كار می رود.

طرح گلیم های تولیدی در این خطه متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است و در بیشتر روستاهای استان در هنگام بافت از نقشه استفاده نمی شود و از نقوش ذهنی كه دارای تنوع بیشتری هستند، استفاده می شود.

گلیمها دارای بافت یكر و دورو هستند و كاربری آنها به عنوان روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، كناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزیینی مانند تابلو، رختخواب بند، كوله پشتی، رومبلی، كفش و كیف زنانه، جوراب، دستكش و چاروق و زانو بند مرسوم است.

سفره كردی، رایج ترین هنر عشایر كرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره كردی است كه بازگو كننده داستان زندگی بافنده است.

این هنر مختص به خراسان و از بافته های منحصر به فرد زنان كرد عشایر این خطه است كه در شهرستانهای بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین رواج دارد.

سفره كردی در ابعاد مختلف به نقشهای بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق كه ریشه در باورهای این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می شود.

نقش های به كار رفته در این دست بافته ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده كه عمدتا شامل نقش های انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شكل مربع، مثلث و دایره است.

جاجیم بافی، جاجیم دست بافته ای ضخیم شبیه پلاس یا گلیم كه راه راه و رنگین است و مانند سایر دست بافته ها به عنوان زیرانداز استفاده می شود و جنس آن عمدتا از پشم انتخاب می شود.

رنگ و نقش جاجیم متنوع و نمادهایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده ای روشن را دربر دارد.

فرش و قالیچه تركمن، فرش تركمن هنر دست زنان تركمن خراسان شمالی است كه در منطقه مرزی و تركمن نشین 'جرگلان' بجنورد و شهرستان مانه وسملقان رواج دارد و نقش های بسیار زیبا و خاص آن چشم را نوازش می دهد.

عمدتا نقش های فرش تركمن از لحاظ شكل هندسی و شكستگی خطوط، خاص مردم كوچ نشین است كه به صورت ذهنی و در انواع طرحهای تركمن یموتی، شانه ای، آغال، چهار قاب، 'غزال گز' و قاشقی بافته می شود.

یكی دیگر از دست بافته های زیبا كه توسط زنان تركمن بافته می شود پشتی های تركمنی است كه شامل دو قسمت پلاس و قسمت پرزدار است.

پشتی تركمنی بسیار شبیه قالیچه است و رنگهای آن بیشتر چهار رنگ قزل، طلایی، قره و آق است و نقوش جای گرفته در آن را گلچه و قره نقش می خوانند.

چاروق دوزی، چاروق به نوعی پای افزار و یا كفش اطلاق می شود كه از پوست تهیه شده و آنرا با ریسمانهای ضخیم و بلندی به پا می بندند.

این پاپوش سنتی استان خراسان شمالی از زمانهای بسیار دور مورد استفاده مردم این منطقه بود.

چاروق با ویژگیها و ظاهر خاصش از گذشته های دور در مناطق شمال شرقی ایران از جمله بجنورد متداول بوده و با توجه به وجود ساكنان كرد و ترك می توان این پای افزار سنتی را متعلق به این منطقه دانست.

نساجی سنتی نیز با زندگی مردم این سرزمین گره خورده است و علی رغم افول این هنر در سطح كشور در استان خراسان شمالی با منسوجات نظیر چادرشب در شهرستانهای جاجرم و اسفراین همچنان كم و بیش تولید می شود.

چوخه از دیگر صنایع دست باف در استان خراسان شمالی كه در دهه های اخیر این هنر دستی نیز رو به خاموشی گراییده است.

این دستبافته از پشم بره یا شتر تهیه و پس از آماده شدن پشم و تبدیل پشم به نخ تابیده از طریق پودگذاری بر روی دار زمینی تولید می شود.

چوخه به عنوان جلیقه، لباس كشتی (پالتوی چوخه)، پاتابه، كت و شلوار به كار می رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان، چوخه را به عنوان لباس زمستانی استفاده می كرده اند.

معمولا جوانان و پهلوانان ایل كه عموما ورزشكار و سختكوش بوده اند سفارش پالتوی چوخ را می دادند و این لباس را به عنوان پوشش خاص این ورزش در هنگام مبارزه كشتی به تن می كردند.

كشتی محلی باچوخه در خراسان شمالی كه با گذشت زمان همچنان در این استان رونق دارد بر گرفته از این لباس است.

جوراب بافی نیز از دیگر هنرهای دستی در خطه شمال خراسان به خصوص گستره خراسان شمالی است كه بیشتر مورد استفاده اقوام چادرنشین بوده و به جوراب كركی شهرت دارد نخ این هنر دستی از از پشم گوسفند تهیه می شود.

كلاه كركیTمعروف ترین هنرهای دستی در خراسان شمالی به خصوص در منطقه جاجرم در جنوب غربی این استان است كه با ثبت آن در یونسكو به جرگه هنرهای ایرانی پیوسته و شهره جهانی بخود گرفته و نام این كلاه از جنس كرك است و به علت داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به كلاه گوشی نیز معروف است.

نمدمالی، نمد مصنوعی است كه بر اثر درگیری و تراكم پشم و كرك در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شود.

این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می خورد و زمینه آن خودرنگ بوده و به رنگهای كرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در آن نیز از رنگ قرمز استفاده می شود.

هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیفهای هندسی و همچنین حركات حلزونی استفاده می شود و از نمد برای تهیه كلاه، پالتو و زیر انداز استفاده می كنند.

رودوزی های سنتی، رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه های ساده با بهره گیری از نخهای الوان با كمك سوزن و قلاب است.

هنرمندان به مدد بخیه های ظریفی كه بر منسوجات ساده می نشانند تلفیق زیبایی از صبر و شكیبایی و هنر را به نمایش می گذارند.

رودوزی های سنتی یكی از گسترده ترین شاخه های هنرهای سنتی است و در خراسان شمالی با توجه به تنوع قومیتها از جمله كرمانج و تركمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است.

از انواع دوختهای این خطه گلدوزی روی پوستین، روی چاروق، ملیله دوزی و منگوله بافی، یراق دوزی و ابریشم دوزی، زنجیره دوزی، دوختهای كردی این منطقه، سنبله دوزی، زری دوزی و نوار دوزی را می توان نام برد.

زیورآلات سنتی، زیور آلات مكمل لباسهای سنتی و بومی بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم استان است و در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزیین می شده است.

هنرمندان تركمن خراسان شمالی با استفاده از طلا، نقره، قلع، فیروزه، یشم، عقیق مهره ها و نگینهای شیشه ای رنگی با ابزاری چون سندان، چكش، سمباده، سوهان، انبردست، سیم چین و مته و با ذوق و مهارت خاصی، ضمن حفظ ویژگیها و اصالتهای منطقه به خلق این آثار هنری مشغول هستند.

ساخت سازهای سنتی، از آنجا كه موسیقی به عنوان یكی از اركان مراسم، جشنها و آیینهای مختلف در فرهنگ بومی، مذهبی و ملی این استان جایگاه ویژه ای داشته، ساخت سازهای سنتی همواره از مراتب خاصی برخوردار بوده و حضور هنرمندان كمالگرا و مبتكر در ساخت سازهای ایرانی بخوبی مشهود است.

از سازهای بومی و رایج در خراسان شمالی می توان به سازهای دو تار، سه تار، دهل و سرنا، دایره، كمانچه و قشمه اشاره كرد.

ساز قشمه جزو سازهای اصیل استان است كه دارای هفت بند در بالا و یك بند در زیر است و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می شود.

جنس این سازها غالبا از چوبهای گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت ملزومات آنها نیز از موادی چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می شود.

رنگرزی سنتی، رنگین كردن الیاف یا پارچه های ابریشمی، پشمی، كرك و پنبه را با استفاده از مواد طبیعی كه منشا گیاهی یا حیوانی دارند با كمك روشهای قدیمی و كاملا سنتی رنگرزی می گویند.

به تبع رونق دستبافته های متنوع در خراسان شمالی و وجود شرایط اقلیمی مساعد و وجود بافت گیاهی متنوع در منطقه و همچنین رونق دامداری در آن این هنر صنعت در این استان از پیشینه بسیاری برخوردار است.

رنگرزی سنتی، با وجود تفاوتهایی كه در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول مشخصی است و حاصل تجربه صدها ساله مردمان این مرز و بوم است كه همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند.

منبت چوب، در استان خراسان شمالی با توجه به شرایط مساعد اقلیمی و تنوع بافت گیاهی و امكان تهیه انواع چوب در این استان به ویژه در دهكده رویین اسفراین این هنر از رونق خاصی برخوردار بوده است.

از دیگر رشته‌های صنایع دستی در خراسان شمالی می‌توان به سفالگری، تذهیب، نگارگری (میناتور)، منبت‌كاری، چلنگری، آهنگری، مسگری، قلم‌زنی، جلدسازی سنتی، رنگرزی سنتی، نقاشی روی چرم، پارچه و شیشه سرامیك و انواع سوزندوزی اشاره كرد.

هم اكنون صنعتگران خراسان شمالی در بیش از 60 رشته صنایع دستی مشغول به فعالیت هستند.ك/4

7184/623/330